«کوچ‌نشینی» و یک تغییر فرهنگی ۸ هزار ساله
تاریخ انتشار: ۲۵ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۱۳۵۸۵
جمعیت قابل توجهی از ایرانیان زندگی قومی، ایلی و عشیره‌ای دارند؛ سبکی از زندگی که به طور معمول با مفهوم «کوچ» همراه است و همین موضوع سبب شکل‌گیری نوع خاصی از فرهنگ، آداب و رسوم و سنت‌هایی شده است که هرچند نسبت به گذشته در حال کمرنگ شدن است اما همچنان وجود دارد.
به گزارش ایسنا، سبک زندگی کوچ‌نشینی با سختی‌ها و خطراتی همراه است؛ با این وجود عشایر گروه‌های کوچ کننده اقوام مختلف ترک، لر، کرد، عرب و.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
«کوچ» همان جابه‌جایی مرتب و دسته‌جمعی خانواده‌های یک ایل همراه با دام‌ها به محلی دیگر برای پیدا کردن علفزارهای جدید است. کوچ، تابعی از نظام‌های دامداری طبیعی و از سوی دیگر شیوه زندگی طبیعی در طبیعت است.
بر اساس دیدگاه پژوهشگران، دو نوع کوچ عمودی و افقی در ایران اتفاق می‌افتد. کوچ عمودی به جابه‌جایی ایلات و عشایر از دشت‌ها به ارتفاعات و یا بالعکس را می‌گویند. این گروه در مدت اقامت در منطقه گرمسیر، به کشت و زرع محدود می‌پردازند به شکلی که اگر محصول زودرس باشد در فاصله زمانی اقامت آن را برداشت می‌کنند و اگر دیررس باشد، کاشت بذر انجام می‌شود و هنگام بازگشت آن را برداشت می‌کنند. این نوع از کشت محصول معمولا برای برطرف شدن نیاز خانواده است و به نیت کار اقتصادی انجام نمی‌شود.
با این وجود شیوه کوچ افقی متفاوت است؛ این شیوه از جابه‌جایی بیشتر مربوط به عشایری است که در سرزمین‌های وسیع، مسطح و خشک زندگی می‌کنند و عمده دام‌های این گروه را نیز شترها تشکیل می‌دهند. این شیوه از کوچ بیشتر در کرمان و سیستان و بلوچستان مشاهده می‌شود.
تعیین زمان کوچ، ارتباط مستقیم با گرم شدن و سرد شدن هوا دارد؛ بنابراین نمی‌توان زمان و روز دقیقی برای انجام کوچ در نظر گرفت، با این حال عوامل دیگری مانند وضعیت محصولات کشاورزی، زمان رویش و از بین رفتن علوفه مورد تغذیه دام، بروز برخی اختلافات قبیله‌ای و ... نیز بر زمان کوچ اثرگذار است.
ایران بنابر موقعیت جغرافیایی خاص خود و همجواری با اقوام کوچ‌نشین، همواره یکی از مهم‌ترین مناطق کوچ نشین در جهان محسوب می‌شده است. نخستین اشارات تاریخی حضور اقوام کوچ‌رو در ایران مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است که البته منظور از ایران در این مقطع تاریخی، اصلا ایران با حدود و مرزهای مشخص فعلی نیست. این قبایل کوچ‌رو در آغاز ورود به ایران دامدار بودند و به پرورش اسب می‌پرداختند.
آثار به دست آمده در جنوب غربی ایران مشخص می‌کند که سابقه کوچ‌نشینی در کشور به بیش از ۸ هزار سال می‌رسد. رونق گرفتن زندگی کوچ‌نشینی و افزایش قدرت این گروه، سبب شکل‌گیری امپراطوری‌های بزرگی در طول تاریخ (پیش و پس از اسلام) در کشور شده است؛ چنانچه اغلب کوچ‌نشینان سرنوشتِ حکومت‌هایی مانند سلجوقیان، تیموریان، صفویان، افشاریان، زندیان و قاجاریه را در دست داشتند.
با این وجود عوامل مختلفی از جمله نیازهای اولیه‌ای که در زندگی کوچ‌نشینی تامین نمی‌شود، باعث شد تا به مرور این گونه زندگی در ایران کمرنگ شود به شکلی که درحال حاضر سهم جمعیت کوچ‌نشین کشور در مقایسه با جمعیت یکجانشین بسیار کمتر باشد.
یکی از خصوصیات بارز کوچ‌نشینان مصرف‌گرایی و عدم توجه به سودجویی به شکلی است که محصولات تولیدی را به مصرف برسانند، با این وجود در سالیان اخیر آنها هم تحت تاثیر مسائل اقتصادی مجبور شدند قسمتی از تولیدات خود، از جمله صنایع‌دستی مانند فرش، جاجیم، خورجین، گلیم، گبه و... را به فروش برسانند تا در ازای آن کالاهایی که نیاز دارند را خریداری کنند.
ساختار اجتماعی و ازدواج در زندگی عشایرساختار اجتماعی ایلات و عشایر بر اساس نظام پدرتباری استوار است و به همین دلیل حقوقی مانند بهره‌برداری از آب، زمین، مرتع و... وابسته به حضور در این گروه‌های خویشاوندی است. در این شرایط حتی در صورت وجود اختلاف خانوادگی بین یک ایل، آنها در مقابل سایر ایل‌های عشایری واکنش یکسان و مشترک نشان می‌دهند.
ازدواج در میان کوچ‌نشینان و عشایر معمولا با خویشاوندان نسبی اتفاق می‌افتد، اما ازدواج با غیر (از سایر ایلات) نیز بنابر برخی دلایل انجام می‌شود که از یک سو سبب رفع دشمنی‌ها و از سوی دیگر سبب تحکیم موقعیت یک ایل می‌شود.
اصطلاحاتی مانند «خون‌بَس» به معنای ازدواج اجباری دختران دو طایفه غیر خویشاوند با پسران طایفه دیگر، «گاو به گاو» به معنای ازدواج مبادله‌ای (دختری از یک طایفه در مقابل دختری از طایفه دیگر) و همچنین ازدواج‌های مصلحتی روسای طوایف غیر خویشاوند، همگی نشان می‌دهد که خویشاوندی نسبی هم در جامعه عشایری وجود دارد.
پی‌نوشت: در بخش‌هایی از این گزارش از اطلاعات کتاب «شناخت فرهنگ و اقوام ایران‌زمین» استفاده شده است.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: کوچ عشایر عشاير ایلات و عشایر سازمان امور عشایر خون بس فرهنگ عامه طايفه مجید فروغی درگذشت الهی طباطبایی روز عطار مسجد جمعه هرات کوچ نشینی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۱۳۵۸۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
عقب‌نشینی پسران از مبارزه با غول کنکور/ آسیب‌های کاهش مردان تحصیلکرده
محمدرضا نیک نژاد می افزاید: هر جامعه انسانی از دو جنس مکمل هم تشکیل شده و آن حضور زن و مرد در عرصه های گوناگون علمی، آموزشی، اجتماعی، صنعتی و غیره است که می تواند برای رسیدن به اهداف در هر ساختاری که این دو جنس قرار می گیرند کمک کننده باشد. بنابراین کمبود هر یک از این دو می تواند آسیب های جدی به جامعه انسانی وارد کند.
وی ادامه می دهد: در دهه ها و سده های گذشته، حضور نداشتن زنان در عرصه های گوناگون، آسیب هایی به جامعه ایران وارد کرد و حال اگر جریان جامعه به سویی برود که تعداد مردان در زمینه تحصیلات کم شود، آسیب های دیگری به جامعه وارد خواهد شد که ضروری است با روش های مختلف از این روند جلوگیری شود.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت می گوید: در واقع نه آموزش و پرورش و نه آموزش عالی، هیچ یک در این زمینه مقصر نیستند چراکه نگاه جامعه از جمله مردان جوان، به ادامه تحصیل تغییر کرده است و علاقه به تحصیل در آنان دچار افت شدیدی شده به این دلیل که ناامیدی بسیار گسترده ای بین مردان جوان ایجاد شده است.
جایگاه تحصیل در اشتغالزایی جوانان
نیک نژاد اذعان می دارد: متأسفانه جوانان به این باور رسیده اند که ادامه تحصیل پیامدهای شغلی مستحکمی ندارد و درس خواندن نمی تواند زندگی هرچند متوسطی را برایشان تأمین کند. بنابراین تحصیلات، چندان جایگاه و پایگاهی بین مردان جامعه ندارد و اشتغال زایی که قرار است در پی گرفتن مدرک به وجود آید رنگ باخته است. به همین سبب خیلی از افراد انگیزه ای برای ادامه تحصیل ندارند.
این کارشناس آموزشی می گوید: این نسل ناامید است و بنا به تحلیل خود، دانشگاه را راهی برای رسیدن به یک زندگی متوسط نمی داند بنابراین جامعه ما نیازمند اصلاح است آن چنان که باید با افزایش ظرفیت های شغلی که تحصیلات در آن اثرگذار باشد، جوانان را به ادامه تحصیل ترغیب کرد.
وی درباره بازماندگان از تحصیل اذعان می دارد: متأسفانه معضل بی توجهی به تحصیل تنها درباره کنکور نیست بلکه بسیاری از پسران جوان جامعه ما حتی تحصیل در دوره دبیرستان را برای زندگی آینده مفید نمی دانند و این مهم یکی از مشکلات آموزش و پرورش است که بازماندگان از تحصیل را به وجود آورده است.
آموزش مهارت های اخلاقی و انسانی
نیک نژاد تصریح می کند: تحصیل در دانشگاه جدا از ایجاد شغل و امرار معاش، سبب ایجاد فرهیختگی در لایه های مختلف جامعه می شود. بنابراین هر انسانی در مسیر درس خواندن می تواند مهارت های اخلاقی، انسانی، اجتماعی و فردی خود را افزایش دهد و به سطحی برسد که بتواند بهتر با جامعه ارتباط برقرار کند.
متأسفانه معضل بی توجهی به تحصیل تنها درباره کنکور نیست بلکه بسیاری از پسران جوان جامعه ما حتی تحصیل در دوره دبیرستان را برای زندگی آینده مفید نمی داننداین کارشناس حوزه تعلیم و تربیت ادامه می دهد: در حال حاضر آموزش رسمی در سراسر دنیا گرفتار چنین معضلی شده است اما در ایران بیشتر از میانگین جهانی است به این سبب که هم چنان درون مایه های آموزشی در کشور ما، مهارت های فردی و اجتماعی برای دانش آموز و دانشجو را در پی ندارد.
نیک نژاد بیان می کند: در حال حاضر در جوامع مختلف، تحصیلات برای بخش بزرگی از جوانان نمی تواند داشته های مهم را برای یک زندگی معمولی به وجود آورد به سبب این که بسیاری از آموزش های دانشگاهی، ارتباط چندانی با زندگی کنونی و آینده بچه ها ندارد.
این کارشناس آموزشی می گوید: در کشور ما مهم ترین بخشی که باید در این زمینه به آن پرداخته شود سوق دادن آموزش عمومی که همان ۱۲سال است و نیز آموزش عالی، به جایگاهی است که بتواند برای زندگی کنونی و آینده افراد جامعه کاربردی تر باشد و در واقع دانشجو به این امید برسد که تحصیلات، افزون بر ایجاد شرایط استخدامی و اشتغال زایی، می تواند گره گشای خود، خانواده و جامعه اش باشد.
نیک نژاد تأکید می کند: در این راستا دولت، مردم، نهادهای مدنی و رسانه ای باید دست در دست یکدیگر، فضایی فراهم کنند تا جوانان به سطحی از امید برسند که در مسیر درس خواندن باقی بمانند و یقین داشته باشند که تحصیل می تواند در آینده برایشان علاوه بر پیامد اقتصادی، پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و غیره داشته باشد.
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است